دختر چادري

چرا قرآن سهم ارث زنان را نصف مردان قرار داده است؟ به راستی، آیا این ظلمِ بزرگی در حق زنان نیست؟

جواب:

با بیان دو نکته، به جواب این شبهه می پردازیم:

نکته اول: در عرب جاهلی، ارث گرفتن بر مبنای خاصی استوار بود و هر کسی که می توانست شمشیر به دست بگیرد و از دشمن غنیمت به دست آورد، ارث می برد. بنابراین زنان که نمی توانستند در جنگ ها شرکت کنند، از ارث محروم بودند. در رومِ باستان، زنان به هیچ وجه ارث نمی بردند. در ایران باستان، ارتباط اقتصادی دختران با پدرانشان بعد از ازدواج قطع می شد و فقط در صورتی ارث می بردند که در خانه پدر بوده باشند «با این قانون، اکثر دختران ایران باستان نیز ارث نمی بردند چرا که غالبا پدرانشان بعد از ازدواجشان از دنیا می رفتند». در شریعت حضرت موسی علیه السلام نیز زنان از ارث محروم بودند.

اما دین مبین اسلام، در همان ابتدای امر، تثبیت ارث برای زنان را مطرح کرد که در آیات متعدد قرآن کریم این امر دیده می شود که ما به دو نمونه اشاره می کنیم:

نمونه اول: آیه 7 سوره مبارکه نساء: «برای مردان از آنچه پدر و مادر و خویشاوندان بر جای گذاشته اند، سهمی است و برای زنان نیز از آنچه پدر و مادر و خویشاوندان بر جای گذاشته اند، سهمی است.»

نمونه دوم: آیه 32 سوره مبارکه نساء: «برای مردان از آنچه کسب کرده اند، بهره ای است و برای زنان [نیز] از آنچه کسب کرده اند، بهره ای است.¹»

بنابراین اسلام، قوانین عرب جاهلیت و روم باسنان و ایران باستان را شکست و برای زنان، بدون قید و شرط، سهم الارث قائل شد.

نکته دوم: در اسلام، تنها در شرایط خاصی ارث مرد دو برابر ارث زن است و الا در بسیاری از موارد، ارث زن و مرد مساوی است مثلا در صورتی که فرزند از دنیا برود و تنها پدر و مادری از او باقی مانده باشند، در این صورت هر یک از پدر و مادر به صورت مساوی از فرزندانشان ارث می برند ( نه اینکه پدر دو برابر مادر ارث ببرد.)

تنها، ارث پسر و دختر است که وقتی که پدر آنها از دنیا می رود، پسر دو سهم و دختر یک سهم می برد.

سوال: چرا باید پسر دو برابر دختر ارث ببرد؟ آیا این، ظلم در حق دختر نیست؟

جواب: در اسلام، بار اقتصادی خانواده به دوش مردان گذاشته شده است ( سوره نساء آیه 34) و باید طبق دستورات، نفقه و خرج خانواده را او بپردازد. در مقابل، زن در نظام خانواده هیچ مسئولیت اقتصادی ندارد «یعنی از دیدگاه اسلام زن موظف نیست خرج زندگی را تامین کند بلکه او می تواند دارایی های خود را برای مسائل شخصی خودش خرج کند».

با توجه به این که اسلام بار اقتصادی خانواده را به دوش مردان گذاشته است، نیاز است که مردان از جهت اقتصادی غنی تر از زنانی باشند که هیچ مسئولیت اقتصادی را در خانواده ندارند. به همین خاطر، اسلام برای پسری که قرار است مسئولیت اقتصادی خانواده را در آینده عهده دار شود دو سهم، و برای دختر یک سهم درنظر گرفته است. و همین طور نفقه پدر و مادر هم به عهده پسر خانواده است.

اشکال اول: شاید دختری نخواست ازدواج کند، آن وقت، آیا آنچه که بین او و برادرانش تقسیم می شود، ظلم در حق او به حساب نمی آید؟

جواب: احکامی که برای یک جامعه تدوین می شود، طبق وضعیت غالب افراد جامعه است. در تمام جوامع، خصوصا جوامع اسلامی، غالب افراد ازدواج می کنند و تشکیل خانواده می دهند و بر همین اساس، بسیاری از احکام در اسلام صادر شده است.

اشکال دوم: چرا اسلام مسائل اقتصادی خانواده ( و یا جامعه ) را به عهده زنان نگذاشته است تا آنها دو سهم بردارند. مگر در طول تاریخ زنانی نبودند که از جهت اقتصادی قوی عمل کردند؟

جواب: اصولا، سود آوری در مسائل اقتصادی نیاز به یک جنبه تعقل قوی دارد که این فطرتا در مردان نهادینه شده است ( همچنان که جنبه تعطف در زنان نهادینه است ) و این که زنانی در طول تاریخ در امر اقتصادی موفق بوده اند، استثنایی از جامعه زنان بوده است، چرا که تعداد آنها بالنسبه به مردان بسیار کمتر است.²

و در آخر . . .

دقت کنید!

مرد به هنگام تقسیم ارث دو سهم بر می دارد و در مقام عمل یک سهم بیشتر ندارد، چرا که باید یک سهم را برای همسرش به عنوان نفقه خرج کند و تنها یک سهم برای خودش باقی می ماند. اما زن به هنگام تقسیم ارث یک سهم بر می دارد و در مقام عمل دو سهم دارد، یک سهم که از پدر خود به ارث می برد و یک سهم که شوهر برای او به عنوان نفقه ( و مهریه) خرج می کند.³

حال خود قضاوت کنید، آیا این حکم اسلام؛ ظلم در حق زنان است؟!

_منابع:

_{1.بنا به گفته مفسرین بزرگ قرآن مانند مرحوم طبرسی در مجمع البیان و رشید رضا در المنار و آلوسی در روح المعانی و... شان نزول این آیه پیرامون مساله ارث مردان و زنان است.}

_{2.تفسیر بیان دکتر محمد علی انصاری ذیل تفسیر سوره مبارکه نساء آیه 11}

_{3.تفسیر المیزان علامه طباطبایی ذیل تفسیر سوره مبارکه نساء آیه 11}